Η Νεμέα

Η Περιοχή

Αεροφωτογραφία της κοιλάδας της Αρχαίας Νεμέας από ανατολάς, με
το Στάδιο. Σε πρώτο πλάνο, το Μουσείο (με την κόκκινη στέγη) στο
κέντρο και το Ιερό του Διός με το Ναό δεξιά του κέντρου. Αριστερότερα
είναι το σημερινό χωριό με τον χθαμαλό προϊστορικό λόφο της
Τσούνγκιζας πίσω δεξιά. Στην επόμενη (προς δυσμάς) κοιλάδα
βρίσκεται η Νέα Νεμέα (η Αρχαία Φλιούς) και στο βάθος οι δίδυμες
κορυφές της Κυλλήνης (Ζήρειας), 2004.

Η κοιλάδα της αρχαίας Νεμέας βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες των αρκαδικών βουνών της βορειοανατολικής Πελοποννήσου. Έχει υψόμετρο περίπου 350 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και περιβάλλεται από χαμηλούς λόφους που σχηματίζουν μια λεκάνη πλάτους ενός περίπου χιλιομέτρου με κατεύθυνση από ανατολή προς δύση και μήκους τριών χιλιομέτρων. Η φυσική αποστράγγιση της κοιλάδας, που γίνεται από το βορρά προς τον Κορινθιακό Κόλπο, δεν ήταν πάντα απρόσκοπτη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, κατά καιρούς, το χειμώνα να μετατρέπεται σε έλος και να στεγνώνει μόνο το καλοκαίρι.

Η πρώτη συνέπεια αυτής της γεωμορφίας ήταν, ως φαίνεται, το όνομα: Νεμέα. Παράγεται από το ρήμα νέμω - βοσκώ. Το όνομα υπαινίσσεται το γεγονός ότι, κατά το μεγαλύτερο διάστημα του έτους, η κοιλάδα δεν ήταν αρόσιμη ή κατοικήσιμη, παρά μόνο κατάλληλη για βοσκή.

Αυτό έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην ιστορική της εξέλιξη.

Μόνο όταν ο άνθρωπος επενέβη και δημιούργησε ένα αποστραγγιστικό κανάλι η κοιλάδα μπόρεσε να υποδεχθεί ανθρώπινη κατοίκηση. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε, αυτό συνέβη μόνο τους 5ο και 6ο αιώνες, αφού το σημερινό «ποτάμι» διανοίχθηκε μόλις το 1884.

Και τότε ήταν που δημιουργήθηκε το σύγχρονο χωριό με αρχικό όνομα Ηράκλειο (που και σήμερα ακούγεται συχνά), αφού το όνομα Νεμέα επέμενε να το χρησιμοποιεί η μεγαλύτερη κωμόπολη στα δυτικά, στη γειτονική κοιλάδα, όπου κατά την αρχαιότητα υπήρχε η πόλη-κράτος του Φλιούντος.

Οι σημερινοί επισκέπτες συχνά μπερδεύονται και αναζητούν το Ναό του Νεμείου Διός στη Νέα Νεμέα. Δεν έχουν παρά να στραφούν προς την επόμενη κοιλάδα, στα ανατολικά, για να φθάσουν στην ιστορική Νεμέα.

Αρχαία Ιστορία

Αεροφωτογραφία του Ιερού του Διός από νότο, με το Μουσείο σε
πρώτο πλάνο και το Ναό του Διός στο κέντρο. Τα ερείπια της
Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής βρίσκονται στα μισά περίπου της
απόστασής τους και η στέγη στα αριστερά (προς δυσμάς)
προστατεύει το Λουτρό. Η φυσική και τεχνητή κοίτη του Νεμέα
Ποταμού εντοπίζεται βορειοδυτικά του Λουτρού και του Ναού.
Το Ηρώον του Οφέλτη κείται στα δυτικά του ποταμού, 2010.

Η κοιλάδα της Νεμέας είχε προϊστορία που δεν επικεντρώνεται στην ίδια, αλλά στο μικρό λόφο της Τσούνγκιζας, στο βορειοδυτικό άκρο του σύγχρονου χωριού. Σημαντικές ποσότητες κεραμικής και λίθινων εργαλείων, που απαντώνται αποκλειστικά στα μεγάλα κοιλώματα δείχνουν ότι πρέπει να υπήρχε ένας οικισμός κάποιου μεγέθους της Πρώιμης Νεολιθικής περιόδου (περίπου 5000 π.Χ.). Περισσότερο από 3000 χρόνια μετά, υπάρχουν και πάλι σημάδια κατοίκησης στην Τσούνγκιζα (Μεσο-ελλαδικά) που δίνουν τη θέση τους στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ενός οικισμού διάσπαρτα σε όλη την επιφάνεια του λόφου κατά την ύστερη εποχή του χαλκού (1400-1300 π.Χ.).

Η ευημερία του οικισμού βασιζόταν στην γεωργική του παραγωγή, αλλά το κάτω μέρος της κοιλάδας ήταν σκεπασμένο με νερά για μεγάλα διαστήματα του έτους και – όπως και σε κάποιες σύγχρονες εποχές – δεν προσφερόταν ούτε για καλλιέργεια, ούτε για κατοίκηση.

Προς το τέλος της Εποχής του Χαλκού, όλες οι ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας έχουν εξαφανιστεί και επανεμφανίζονται στους 8ο και 7ο αιώνες π.Χ.. Το τοπίο αλλάζει δραματικά περίπου το 600 π.Χ., όταν κεραμικά και άλλα υλικά εμφανίζονται σωρηδόν. Αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την καθιέρωση των Νεμέων Αγώνων, που εντάχθηκαν στον κύκλο των πανελλήνιων στεφανιτών αγώνων, μαζί με τα Ολύμπια, τα Πύθια και τα Ίσθμια, το 573 π.Χ. Οι Νέμεοι Αγώνες ήταν δημιούργημα του Άργους, που τελούσε υπό τον έλεγχό του, με την τοπική σύμπραξη της μικρής πόλης των Κλεωνών που βρισκόταν στην επόμενη κοιλάδα ανατολικά. Οι Κλεωνές, με τη σειρά τους, ήταν εξαρτημένες από το Άργος.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει αρκετά στοιχεία για την κατάσταση κατά τους 6ο και 5ο αιώνες π.Χ. του ιερού του Διός, που περιελάμβανε ένα ναό και ένα βωμό μπροστά του. Όμως ο ναός αυτός καταστράφηκε βίαια περίπου το 415 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Έκτοτε και για 80 περίπου χρόνια παρέμεινε ερειπωμένος, ενόσω οι Νέμεοι Αγώνες εορτάζονταν (διεξάγονταν) στο Άργος.

Η κατάσταση άλλαξε ραγδαία και δραματικά μετά το τέλος του 330 π.Χ., όταν στη Νεμέα εφαρμόστηκε ένα τεράστιο οικοδομικό πρόγραμμα, εμπνεύσεως, σίγουρα, του Φιλίππου της Μακεδονίας.

Το πρόγραμμα αυτό περιλάμβανε την κατασκευή ενός περιβόλου γύρω από το ιερό του βρέφους Οφέλτη (του οποίου ο θάνατος ήταν η μυθικό αιτία για τους πρώτους αγώνες), ένα Λουτρό, ένα Ξενώνα για τους αθλητές των αγώνων, ένα πλήθος κατοικιών για το προσωπικό τους και το Στάδιο με τη θολωτή είσοδο και το αποδυτήριο. Κέντρο βάρους του προγράμματος αποτελούσε ο ναός του Δία, που ήταν προορισμένος να λειτουργεί ως το εστιακό σημείο του θρησκευτικού χαρακτήρα των αγώνων.

Οι αγώνες μεταφέρθηκαν πάλι στο Άργος το 271 π.Χ. και από τότε δεν επανήλθαν στη Νεμέα. Όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε τη Νεμέα 400 χρόνια αργότερα, βρήκε το αρχαίο μνημείο με τη στέγη γκρεμισμένη και χωρίς το λατρευτικό του άγαλμα.

Μετά από μια σύντομη περίοδο χρήσης του ως εκκλησίας κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, ο ναός κατεδαφίστηκε συστηματικά για να εξασφαλιστούν δομικά υλικά για μια Βασιλική περίπου 100 μέτρα προς τα νότια. Περισσότεροι από 1300 δόμοι αφαιρέθηκαν όπως και τα περισσότερα θεμέλια κάτω από τους κίονες. Αυτά ξηλώθηκαν για να είναι προσβάσιμοι οι κατώτεροι λίθοι, και περιμένουν να μελετηθούν και να αποκατασταθούν από τη μοντέρνα αρχαιολογία.

Η κύρια πρόσβαση σήμερα είναι από τον κόμβο για Αρχαία Νεμέα, Άργος και Μυκήνες του αυτοκινητοδρόμου Κορίνθου και Τρίπολης. Για τον αρχαιολογικό χώρο και το Μουσείο υπάρχουν πινακίδες οδικής σήμανσης.

Η Αρχαία Νεμέα

Η Αρχαία Νεμέα συνδέεται μυθολογικά με τον πρώτο άθλο του Ηρακλή και το μύθο του Οφέλτη που αποδείχτηκε ο κακός οιωνός της εκστρατείας των "Επτά επί Θήβας". Σύμφωνα με το μύθο ο Οφέλτης, γιος του βασιλιά Λυκούργου και της Ευρυδίκης, τοποθετήθηκε από την τροφό του Υψιπύλη σε ένα λίκνο από άγριο σέλινο.

» αναλυτικά

Το Μουσείο

Στις εξαιρετικά περιποιημένες και άρτιες εγκαταστάσεις του αναδεικνύονται με μοναδικό τρόπο τα ευρήματα της περιοχής ενώ πλούσιο εποπτικό κι εκπαιδευτικό υλικό όπως μακέτες, έντυπα, επιγραφές με πληροφορίες, πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό κ.ά. είναι στη διάθεση του επισκέπτη.


» αναλυτικά

Ο Αρχαιολογικός Χώρος

Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε ειδυλλιακή τοποθεσία και αναμφίβολα τα σημαντικότερα αξιοθέατα είναι ο ναός του Διός και το Στάδιο. Ο Ναός του Διός, το πιο σημαντικό οικοδόμημα του αρχαιολογικού χώρου, χρονολογείται στο 330 π.Χ. αλλά έχει χτιστεί πάνω σε προγενέστερο, αρχαϊκό, ιερό του 6ου αιώνα.

» αναλυτικά

Το Στάδιο

Το στάδιο της Νεμέας, χωρητικότητας περίπου 40.000 θεατών, κατασκευάστηκε στα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ και βρίσκεται ΝΑ του ναού του Διός. Ο στίβος του, συνολικού μήκους 178 μ., πλαισιωνόταν από λίθινο αγωγό με λίθινες λεκάνες κατά διαστήματα, για τη συγκέντρωση πόσιμου νερού. Στη νότια πλευρά του υπάρχει η λίθινη αφετηρία.
» αναλυτικά